Za pomocą stworzonych przyrządów jesteśmy wstanie zlikwidować ograniczenia naszego ciała zwiększając siłę, szybkość i możliwości umysłowe. Pozwala nam to narzucać własną wolę innym ludziom oraz ujarzmić naturę, odległość i czas.

W zależności od sposobu rozwijania naszych zdolności i przezwyciężania wrodzonych ograniczeń, technologie dzielimy na cztery kategorie:

• Technologie wzmacniającą naszą siłę fizyczną, sprawność albo odporność. Kategoria ta obejmuje między innymi: pług, igłę do szycia, kamizelkę kuloodporną oraz odrzutowiec.
• Technologie zwiększającą zasięg i wrażliwość naszych zmysłów. W tej grupie znajdują się: mikroskop, wzmacniacz i licznik Geigera- Müllera
• Technologie pozwalającą wpływać na naturę. Ten typ narzędzi reprezentują rezerwuar, tabletka antykoncepcyjna lub genetycznie modyfikowane rośliny.
• Technologia zwiększająca lub wspierająca nasze możliwości umysłowe. Są to technologie intelektualne, którymi przykładami są mapa, zegar, maszyna do pisania, liczydło, globus, książka, gazeta, szkoła, biblioteka, komputer oraz Internet.

Ze wszystkich wymienionych rodzajów technologii, to technologie intelektualne mają największy wpływ na to jak myślimy i rozumujemy. Są to bardzo osobiste narzędzia, którymi wyrażamy samych siebie lub pielęgnujemy relacje z innymi ludźmi.

Prześledźmy zatem dwie technologie umysłowe, które zmieniły sposób korzystania z naszego mózgu.

Opanować abstrakcję

Małe dziecko rysując proste kształty odwzorowuje rzeczywistość. Żółte koło to słońce, a czarny kwadrat z czerwonym trójkątem na górze to dom. Kiedy podrośnie jest wstanie narysować mapę swojego kraju podzieloną na województwa. Natomiast będąc już na studiach geodezyjnych, jest wstanie opracować dokładny plan terenu za pomocą profesjonalnych narzędzi.

Ten sam scenariusz można zauważyć w procesie dojrzewania intelektualnego ludzkości na podstawie tego jak uczyliśmy się tworzyć mapy. Pierwsze mapy ryliśmy w kamieniu lub rysowaliśmy patykiem na ziemi. Tak jak rysunki dzieci miały one prosty charakter schematyczny i zawierały tylko najprostsze relacje topograficzne, bez uwzględnienia perspektywy czy odległości. Następnie rysunki były coraz bardziej realistycznie i wierniej odwzorowywały proporcie otoczenia. Pojawił się zatem intelektualny realizm, który pozwalał nam wiernie przedstawić to, co jest nam znane. Później za pomocą wyrafinowanych narzędzi takich jak kompas lub matematycznych równań mapy nabrały naukowego charakteru. Za pomocą dokładnych pomiarów i obliczeń otoczenia mapy nabrały wizualnego realizmu.

Zobrazowanie przestrzeni w najdrobniejszych szczegółach nie był ostatecznym osiągnięciem kartografii. Dzięki kolejnemu skokowi intelektualnemu ludzkości mapy znalazły zastosowanie w ilustracji pewnych zdarzeń lub zjawisk takich jak plan bitwy, przewidywanie przyrostu ludności lub szerzenia się epidemii.

Umiejętność przedstawienia abstrakcji na papierze zrewolucjonizowała nasze myślenie.

Kolejne etapy rozwoju kartografii nie tylko pokazują rozwój ludzkiej myśli, ale także nadają jej kierunek. Mapa służy do przekazywania informacji, ale jest także wyrazem określonego sposobu patrzenia na świat i myślenia. Wraz z coraz większą popularnością map, większość ludzi odbierała rzeczywistość w kategoriach kartograficznych.

Dzięki umiejętności tworzenia map mogliśmy zrozumieć zjawiska i struktury, których byśmy nie zrozumieli, gdybyśmy się nimi nie posługiwali. Dzięki temu człowiek dostał nowy umysł, który mógł na głębszym poziomie zrozumieć otaczający nas świat.

Mapy pozwoliły nam zapanować nad przestrzenią. Natomiast inna technologia umożliwiła podporządkować czas.

Początki zachodniego indywidualizmu

Ludzie przez większą część istnienia swojego gatunku nie odczuwali potrzeby dokładnego mierzenia czasu. Dla większości zegarem było słońce, księżyc i gwiazdy. Czas płyną swoim naturalnym rytmem. Tam gdzie dało się uchwycić czas, robiono to za pomocą prostych narzędzi takich jak zegar słoneczny, czy klepsydra.

Zmieniło się to dopiero w średniowieczu, kiedy chrześcijańscy mnisi żyjący według rygorystycznego harmonogramu modlitewnego potrzebowali dokładniejszego mierzenia czasu, ponieważ każdy przejaw spóźnialstwa albo marnotrawstwa postrzegano jako obrazę samego Boga. Mnisi mając potrzebę rygorystycznego mierzenia czasu skonstruowali pierwsze zegary mechaniczne.

Następnie potrzeba uchwycenia czasu wyszła poza mury klasztorów do elit. Europejskie dwory królewskie zaczęły inwestować w produkcję i doskonalenie zegarów. Z czasem, coraz więcej populacji starego kontynentu mieszkało w miastach i pracowało na targach czy fabrykach. W takich okolicznościach ludzie coraz bardziej odczuwali potrzebę dzielenia dnia na części za pomocą bicia dzwonów.

Wraz z postępem technologicznym pojawiły się miniaturowe zegarki, które człowiek mógł powiesić w domu na ścianie lub włożyć do kieszeni i zabrać ze sobą. Upowszechnienie się zegarów w społeczeństwie zmieniło sposób w jaki pracujemy, spędzamy wolny czas oraz każdej innej rzeczy.

Popularyzacja zegarków pokojowych i osobistych miała jeszcze głębsze konsekwencje. Zegarek nieustanie przypominał nam o czasie, który upływa. Zegarek stał się środkiem, który nieustanie nas dopinguje i pcha w kierunku obranego celu. Odmierzanie czasu stało się największym bodźcem do rozwoju indywidualizmu, który jest nieodłącznym elementem zachodniej kultury.

Zegar mechaniczny zmienił to jak postrzegamy samych siebie oraz to jak postrzegamy rzeczywistość. Zaczęliśmy postrzegać czas jako zjawisko złożone z szeregu jednostek o tej samej długości. Wtedy doceniliśmy uporządkowaną pracę polegającą na mierzeniu oraz dzieleniu zadań na mniejsze elementy.

Po rozpowszechnieniu się zegarów, tykanie stało się punktem odniesienia dla naszych działań i myśli.

Wpływ technologii na funkcjonowanie naszego mózgu

Współczesne badania na temat neuropatyczności mówią, że technologie intelektualne, zmieniają strukturę naszego mózgu, poprzez wywarcie wpływu na to jak przechowujemy informacje, gdzie kierujemy naszą uwagę oraz jak pamiętamy i zapominamy.

Wykorzystywanie danej technologii intelektualnej wzmacnia jedne obwody neuronalne a osłabia inne. Proces ten można zauważyć w mózgu londyńskich taksówkarzy mających o wiele większy hipokamp niż normalni ludzie, ponieważ musieli intensywnie korzystać ze swojej pamięci, aby zapamiętać topografię miasta. Bazując na tej wiedzy, możemy założyć, że kiedy ludzie zaczęli korzystać z map i nie polegali już tak bardzo na swojej pamięci, w mózgu zachodziły anatomiczne i funkcjonalne zmiany. Obwody neuronalne, które przechowują reprezentacje przestrzeni zmniejszyły się, natomiast neurony odpowiedzialne za rozszyfrowanie założonych i abstrakcyjnych informacji wzrokowych powiększyły.

Dzięki temu co robimy na co dzień i z jakich narzędzi intelektualnych korzystamy, sekunda po sekundzie reorganizujemy przepływ substancji chemicznych i zmieniamy nasz mózg. Ma to dla nas ogromne znaczenie, bo oznacza to, że poprzez codzienne korzystanie z komputera albo książki wyrabiamy sobie umysłowe nawyki, które mogą działać na naszą korzyść lub nam szkodzić.

Jednak największy wpływ na nasz mózg mają technologie intelektualne zmieniające nasz język. Modyfikują one sposób, w jaki mówimy i słuchamy albo czytamy i piszemy. Dzieje się tak, ponieważ dla człowieka język jest najważniejszym nośnikiem świadomych myśli i jego zmiana ma najsilniejszy wpływ na nasze życie intelektualne.

Czytanie i pisanie stało się standardem w naszej kulturze i może się nam wydawać, że są to wrodzone talenty, jednak jest to przekonanie błędne. Człowiek musi się nauczyć interpretować alfabet, co wymaga nauki i treningu, w którym kształtujemy nasz mózg, rozwijając obszary odpowiadające za czytanie. Eksperymenty wykazały, że mózgi osób umiejących czytać i pisać różną się znacznie od mózgów analfabetów. Inaczej rozumieją język, przetwarzają sygnały wzrokowe, inaczej rozumieją oraz formują wspomnienia.

Ma to dla nasz ogromne znaczenie, ponieważ od narzędzi intelektualnych zmieniających nasz język takich jak Internet czy książka zależy to jak odbieramy rzeczywistość. Jak sądzisz czy mol książkowy żyje w tym samym świecie co nałogowy gracz komputerowy?

Nie myślimy o konsekwencjach

Żarna dają nam społeczeństwo panów feudalnych, młyn parowy – społeczeństwo kapitalistów przemysłowych.Karol Marks

Lub bardziej elegancko:

Rzeczy w siodle siedzą i ludzkość ujeżdżają.Ralph Waldo Emerson

Kłamstwem byłoby stwierdzenie, że postanowiliśmy korzystać z map, zegarów lub Internetu, albo mogliśmy wybrać w zamian coś innego. Prawda jest taka, że ludzkość nie ma żadnej kontroli nad tempem i kierunkiem rozwoju technologicznego. Po prostu odkrywamy pewne rzeczy i mając na uwadze praktyczne aspekty danej technologii wdrażamy je w życie.

Naukowcy rzadko zastanawiają się nad negatywnymi stronami wynalazku. Są zbyt zajęci praktycznym rozwiązaniem problemu. Użytkownicy pochłonięci praktycznymi aspektami, jeszcze bardziej ignorują zmiany zachodzące w etyce intelektualnej jaka zachodzi podczas korzystania z danego narzędzia.

Trzeba także zaznaczyć, że nikt świadomie nie godzi się na niezliczone efekty uboczne tych technologii. Zważywszy na to, że wiele tych efektów okazywało się całkowicie nie do przewidzenia. Nasi przodkowie doskonaląc mapy nie spodziewali się jak potężny wpływ wywrze na myślenie abstrakcyjne człowieka. Nie stworzyli także zegarów, aby rozumowanie stało się bardziej naukowe. Tworząc Internet nikt nie mógł przewidzieć, że zmieni on całkowicie sposób życia naszego społeczeństwa.

Historia uczy nas, że ludzkość nie myśli o negatywnych konsekwencjach korzystania z danej technologii oraz nie jest wstanie przewidzieć jak ona wpłynie na społeczeństwo.

Jedyne czego możemy być pewni to tego, że technologie intelektualne mają potężny wpływ na naszą codzienną aktywność i sposób myślenia.

Podsumowanie

• Technologia mocno oddziałuje na nasz mózg, przyczyniając się do rozwinięcia jednych obszarów mózgu, a powodując degradację innych. Na przykład pisanie spowodowało to, że korzystaliśmy mniej z pamięci, a rozwinęliśmy obszary mózgu odpowiedzialne za sygnały wzrokowe.
• Jeśli technologie intelektualne za bardzo odciążą nasz umysł, nasze obwody neuronalne osłabną i staniemy się umysłowymi impotentami.
• Od narzędzi intelektualnych zmieniających nasz język(Internet, książka) z jakich korzystamy na co dzień zależeć będzie jak odbieramy otaczającą nasz rzeczywistość. Czytając książki, możemy sprawić, że będziemy odbierać świat na głębszym poziomie. Natomiast nałogowo przeglądając portale społecznościowe, całkowicie go sobie spłycimy.
• W przyszłości jeśli pojawi się nowa technologia intelektualna, która stanie się popularna i powszechna w społeczeństwie, musisz świadomie rozważyć plusy i minusy jej użytkowania. Przykładem niech będzie Internet, który pomaga nam szybko pozyskiwać informacje, ale sprawia, że jesteśmy nieustannie rozproszeni.

Jak technologia wpływa na nasz mózg? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Wszystko zależy od tego, jakie możliwości umysłowe zyskujemy a jakie tracimy. Ale najważniejszym czynnikiem wpływającym na pozytywny lub negatywny odbiór danego narzędzia jest sposób w jaki z niego korzystamy.

 

Artykuł napisany na podstawie:

[1] Nicholas Carr – Płytki umysł. Jak Internet wpływa na nasz mózg

[2] Obraz:  Pieter Bruegel – Upadek Ikara